Ένα ερώτημα-κλειδί για το μέλλον: Μπορούν τα δάση να μας διδάξουν να ζούμε καλύτερα;
✑ της Σουζάν Σιμάρντ
Μετάφραση / Σχόλια: Αργύρης Γεωργουλής
H Σουζάν Σιμάρντ είναι καθηγήτρια δασολογίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας και συγγραφέας του βιβλίου Finding the Mother Tree. Η παρούσα μετάφραση αποτέλεσε υλικό διδασκαλίας του τμήματος Αγγλικών προχωρημένων σπουδαστ(ρι)ών του Εναλλακτικού Πολιτιστικού Εργαστηρίου της Κέρκυρας (καθηγητής: Αργύρης Γεωργουλής), κατά το εκπαιδευτικό έτος 2022-23. Το αρχικό κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα The Guardian και μπορείτε να το δείτε εδώ.
**********
Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή 4.0 (CC BY-SA 4.0). Επιτρέπεται ελεύθερα η αντιγραφή, η τυχόν τροποποίηση και ο διαμοιρασμός όλου του παραπάνω κειμένου ή μερών του για οποιονδήποτε σκοπό (ακόμη και εμπορικό), υπό τους όρους: α) να γίνεται σαφής αναφορά στα αρχικά έργα και στους δημιουργούς και β) η αναδημοσίευση να συνοδεύεται από την ίδια ακριβώς άδεια. Προσοχή: τυχόν χρήση της φωτογραφίας που προηγείται διέπεται από διαφορετικούς όρους (βλ. σχετικά, στη λεζάντα της φωτογραφίας).
**********
Ένα ερώτημα-κλειδί για το
μέλλον:Μπορούν τα δάση να μας
διδάξουν να ζούμε καλύτερα;
Κοινότητα, οικογένεια, σχέσεις...
Πώς τα δέντρα θα μπορούσαν να γίνουν το μοντέλο ενός νέου τρόπου ύπαρξης
Όταν περπατάτε στο δάσος και αναπνέετε τον φρέσκο αέρα, παρατηρήστε τη ζωντάνια που νιώθετε. Το οξυγόνο που μπαίνει στους πνεύμονές σας αποτελεί προϊόν της φωτοσύνθεσης, κατά την οποία τα φυτά μετατρέπουν το φως σε χημική ενέργεια και, ταυτόχρονα, απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Η υγρασία που κάνει τον αέρα δροσερό οφείλεται στη διαπνοή των φύλλων, τα οποία παίρνουν νερό από το έδαφος, από τις ρίζες τους. Και το γλυκό άρωμα που σας γεμίζει ευχαρίστηση είναι ένα μίγμα από πτητικές οργανικές ενώσεις που έχουν αναπτυχτεί για να προσελκύουν επικονιαστές και να απωθούν τα φυτοφάγα ζώα. Τώρα, κοιτάξτε προσεκτικά μέσα στο πράσινο και παρατηρήστε πως τα δέντρα δεν είναι μόνα τους. Μέσα στο δάσος, υπάρχουν μικρότερα φυτά, μανιτάρια και πουλιά.
Τα δέντρα ζουν εν μέσω μιας ορχήστρας οργανισμών. Ψιθυρίζοντας, φλυαρώντας, κρυφακούγοντας, όλα τα μέλη εργάζονται μαζί, σε συμφωνική αρμονία. Η πρόσφατη έρευνα έχει δείξει πως τα δέντρα επικοινωνούν διαρκώς μεταξύ τους μέσω ενός υπόγειου βιολογικού νευρωνικού δικτύου που αποτελείται από μυκορριζικούς μύκητες1. Οι μύκητες αναπτύσσονται στα άκρα των ριζών των δέντρων, στα οποία παρέχουν θρεπτικά συστατικά και νερό που ανταλλάσουν με φωτοσυνθετική ενέργεια. Αυτοί οι μύκητες συνδέουν τα δέντρα –είτε ίδιου είτε διαφορετικού είδους– εντός ενός αχανούς μυκηλιακού2 πλέγματος. Πόροι ανταλλάσσονται διαρκώς μέσω των μυκηλιακών συνδέσμων: πρόκειται για μια διαρκώς κινούμενη πανδαισία που διατηρεί την κοινότητα ακμαία. Μερικές από τις μεταδιδόμενες ενώσεις λειτουργούν ως σήματα καταπόνησης ή άμυνας, ισχυροποιώντας έτσι την ανοσία από εισβολές παρασίτων, ενώ παράλληλα άλλα προειδοποιητικά σήματα επίσης μεταδίδονται από το ένα δέντρο στο άλλο μέσω του αέρα.
Τα μεγάλα δέντρα φροντίζουν τα μικρά προσφέροντάς τους τροφή και πληροφορίες και λειτουργώντας έτσι ως «μητρικά δέντρα». Η προοπτικές επιβίωσης των δενδρυλλίων αυξάνονται σημαντικά όταν κοντά τους βρίσκονται μητρικά δέντρα και το πλεονέκτημα αυτό κληροδοτείται από την κάθε γενιά στην επόμενη. Όταν τα παλαιότερα δέντρα πλησιάζουν στο τέλος τους περνάνε σε μια φάση υπερδραστηριότητας, προσφέροντας τον καλύτερό τους εαυτό τόσο στην παραγωγή των τελευταίων τους σπόρων όσο και στη μετάδοση όλο και περισσότερου άνθρακα και μηνυμάτων ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος προς τα νεότερα δέντρα.
Δεν δείχνει ξαφνικά διαφορετικό το δάσος, μέσα από αυτή τη νέα κατανόηση; Σαν μια κοινωνία; Όχι μόνο μια συλλογή δέντρων ως άτομα, όπως το φαντάζονταν οι πρώτοι μελετητές των δασών, αλλά διαπλεκόμενο, συνεργατικό. Ένα αυτοοργανούμενο, ανθεκτικό σύστημα. Στα δάση αυτά ακμάζουν τα πουλιά και τα θηλαστικά, αποθηκεύεται μια τεράστια ποσότητα τόνων άνθρακα και καθαρίζεται το νερό. Επίσης, πρόκειται για τους κατεξοχήν τόπους που δίνουν στους ανθρώπους την αίσθηση της υγείας.
Η σημασία της σύνδεσης με τη φύση είναι κάτι καινούργιο στη δυτική επιστήμη, αλλά ήταν από καιρό γνωστή στους αυτόχθονες λαούς. Εκείνα τα κομμάτια της ανθρωπότητας που έχουν ξεχάσει τα μαθήματα του δάσους πρέπει να αρχίσουν να τα ξαναμαθαίνουν. Ο Σουμπιγιάι, ένας από τους γέροντες της φυλής των Σκοκόμις, που ζουν κοντά στο Σιάτλ, έγραψε πως ο τρόπος που τα δέντρα, τα ζώα και οι μύκητες εργάζονται μαζί «αποτυπώνει μια σημαντική διδασκαλία σχετικά με την οικοδόμηση συμμαχιών, τη δύναμη της κοινότητας, την ποικιλότητα και τους ρόλους του κάθε μέλους μέσα στο συνολικό κοινοτικό δίκτυο».
Οι τρόποι που οι αυτόχθονες βλέπουν τον κόσμο μάς διδάσκουν
να βλέπουμε όλα τα πλάσματα ως συγγενείς
Οι τρόποι που οι αυτόχθονες βλέπουν τον κόσμο ως δίκτυο συνδέσεων, όπου όλοι είμαστε ένα, εμπεριέχουν μια ευθύνη φροντίδας για τη Μητέρα Γη. Μας υποδεικνύουν να μεταχειριζόμαστε όλα τα πλάσματα ως συγγενείς. Οι λαοί των Πρώτων Εθνών της παράκτιας Βρετανικής Κολομβίας, στον Καναδά, φρόντιζαν για τον πληθυσμό του σολομού της περιοχής τους, αρκούμενοι μόνο στην ποσότητα που χρειάζονταν, επιστρέφοντας τα απομεινάρια των ψαριών στα ρυάκια και τα δάση και επιτρέποντας στις μεγάλες, γόνιμες μητέρες να γεννήσουν τα αυγά τους κοντά στις πηγές. Η αλιεία των αρχαίων ήταν αναγεννητική. Όταν οι μητέρες πέθαιναν, αφού είχαν γεννήσει τα αυγά τους, οι αρκούδες και οι λύκοι μετέφεραν τα κουφάρια τους μέσα στο δάσος, όπου η αποσυντιθέμενη σάρκα έτρεφε τα δέντρα. Στη συνέχεια, τα δέντρα, γεμάτα από το άζωτο του σολομού, έτρεφαν τα ρυάκια, εμπλουτίζοντας τις περιοχές της ωοτοκίας και, τελικά, τρέφοντας τους ανθρώπους. Οι σημερινές πρακτικές αλιείας είναι εκμεταλλευτικές και μειώνουν τους πληθυσμούς, οι οποίοι αποτελούν μόνο κλάσμα αυτών που υπήρχαν κατά την προαποικιοκρατική εποχή.
Πάντως, τα δάση που εξακολουθούν να βρίσκονται υπό τη διαχείριση αυτοχθόνων πληθυσμών παραμένουν υγιή και χαρακτηρίζονται από βιοποικιλότητα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, οι αυτόχθονες λαοί αποτελούν το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, τη στιγμή που διαφυλάσσουν το 80% της εναπομείνασας παγκόσμιας βιοποικιλότητας και το 50% όλων των καλοδιατηρημένων δασών. Τα δάση αυτά αποτελούν επίσης τις μεγαλύτερες αποθήκες άνθρακα στο έδαφος της Γης. Η συγκομιδή γίνεται επιλεκτικά, επιτρέποντας στα μητρικά δέντρα να υποστηρίξουν την καλή τροφοδοσία του δάσους. Καθώς είναι οι αυθεντικοί διαχειριστές της γης, οι αυτόχθονες λαοί κατέχουν ζωτική προγονική γνώση και ειδίκευση σχετικά με τη συντήρηση των δασών και την αναγέννηση όσων από αυτά έχουν υποστεί βλάβες.
Γι’ άλλη μια φορά, αναπνεύστε βαθιά τον αέρα του δάσους. Κάτι μοχθηρό παραμονεύει. Πλησιάζετε ένα πλάτωμα, μια αποψιλωμένη βιομηχανική περιοχή, ένα μέρος όπου η γη έχει πλήρως απογυμνωθεί από τα παλιά δέντρα: οι μεγάλες μητέρες στάλθηκαν στα πριονιστήρια. Όχι μόνο δεν υπάρχουν φύλλα για να δεσμεύσουν άνθρακα, αλλά η απογυμνωμένη γη εκπέμπει αέρια θερμοκηπίου από τα εκτεθειμένα χώματα.
Παρατηρείτε ότι μερικά από τα δέντρα στο πλάτωμα πεθαίνουν, ανίκανα να αντιμετωπίσουν την αυξημένη ζέστη και ξηρασία. Καπνός υψώνεται κατα μήκος της πλαγιάς, που στερείται την πλούσια βλάστηση και τα φυλλοβόλα δέντρα που μπορούν να σβήσουν τις φλόγες. Η φωτιά εξαπλώνεται στο επόμενο πλάτωμα και στο επόμενο... μέχρι που εκατομμύρια εκτάρια παραδίδονται στις φλόγες. Χωρίς δέντρα, το χώμα παρασύρεται από τις φθινοπωρινές βροχές, οι πόλεις στα χαμηλά πλημμυρίζουν και οι άνθρωποι και τα ζώα πεθαίνουν ή εκτοπίζονται κατά χιλιάδες. Αυτό μπορεί να ακούγεται σαν ένα δυστοπικό δημιούργημα της φαντασίας, όμως είναι ό,τι συνέβη στη Βρετανική Κολομβία, όπου ζω, το 2021.
Τα μεγαλύτερα δάση της Γης –στον Αμαζόνιο, το Κονγκό, το Βόρνεο, την Ινδονησία,
τον Καναδά, τη Ρωσία– αντιμετωπίζουν σοβαρότατους κινδύνους
Τα δάση μας έχουν βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σημείο. Στη Βρετανική Κολομβία έχει μείνει μόνο το 3% των παλαιών δασών που αναπτύχθηκαν στους κοιλαδικούς πυθμένες. Με τον παρόντα ρυθμό υλοτομίας, θα εξαφανιστούν εντός λίγων χρόνων. Ο σχεδιασμός προβλέπει πως όλες οι παλιές πράσινες περιοχές που βρίσκονται εκτός προστατευόμενων περιοχών θα γίνουν φυτείες βιομηχανικής εκμετάλλευσης, οι οποίες θα επιτρέπεται να αναπτύσσονται μόνο για 60 χρόνια περίπου, πριν κοπούν. Τα άλλα μεγάλα δάση της Γης –στον Αμαζόνιο, το Κονγκό, το Βόρνεο, την Ινδονησία, τον Καναδά, τη Ρωσία– αντιμετωπίζουν σοβαρότατους κινδύνους επίσης.
Δεν πρόκειται για κάτι αναπόφευκτο. Έχουμε άριστες ικανότητες που μας επιτρέπουν να λειτουργήσουμε πολύ καλύτερα ως διαχειριστές της φύσης, με πρότυπό μας την αρμονική λειτουργία του φυσικού δάσους.
Το πρώτο βήμα είναι η επανασύνδεσή μας με τον φυσικό κόσμο, μέσα από μια συνεργατική και όχι κυριαρχική ματιά, με πλήρη συνέπεια απέναντι στην ευθύνη μας για αμοιβαία φροντίδα μεταξύ μας, με τους μη ανθρώπινους συγγενείς μας και με τον πλανήτη. Μόλις κατανοήσουμε τους εαυτούς μας ως όντα αλληλεξαρτώμενα με τα δέντρα και τις αρκούδες, θα είναι ευκολότερο να σταματήσουμε την καταστροφική εκμετάλλευση.
Κατά δεύτερον, θα πρέπει να σταματήσουμε τη μετατροπή των φυσικών δασών σε βιομηχανικές φυτείες ή γεωργικές εκτάσεις και να απαιτήσουμε να επιτραπεί στις υπάρχουσες φυτείες να επανέλθουν στη φυσική δασική κατάσταση. Μια φυτεία χαρακτηρίζεται από την ίδια βιοποικιλότητα και αποθηκεύει τον ίδιο άνθρακα με ένα χωράφι όπου γίνεται μονοκαλλιέργεια σιταριού. Ο τερματισμός της παγκόσμιας αποδάσωσης που έχει υποσχεθεί η 26η Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή (COP26) είναι ένα καλό πρώτο βήμα, όμως η δέσμευση θα πρέπει να συμπεριλάβει τον τερματισμό των βιομηχανικών δασοκομικών πρακτικών επίσης. Μια κοινωνία που θέλει φτηνά αγαθά θα πρέπει να κατανοήσει πως κάτι τέτοιο συνεπάγεται κόστος για τη ζωή στη Γη.
Κατά τρίτον, χρειαζόμαστε κλιματικές πολιτικές που θα δώσουν στην προστασία των δασικών δεξαμενών άνθρακα και στην αποτροπή των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου λόγω της υλοτομίας όση έμφαση δίνουν στην αποτροπή των εκπομπών που προκαλούνται από τα ορυκτά καύσιμα. Στη Βρετανική Κολομβία, οι εκπομπές από θνήσκουσες δασικές δεξαμενές άνθρακα ξεπερνούν κάθε συναφή τομέα, περιλαμβανομένων των τομέων του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, και επιδεινώνουν τους κλιματικούς κινδύνους.
Ο Σουμπιγιάι έχει πει: «Ενωμένοι, οι άνθρωποι είμαστε πιο δυνατοί». Ας ακούσουμε τη σοφία του και ας διδαχτούμε από τα δέντρα-μητέρες, ώστε να διασφαλίσουμε, αναζωογονώντας τη φύση που τα περιβάλλει, πως τα παιδιά μας θα ζήσουν μια καλή ζωή.
1. Η μυκόρριζα ή τα μυκόρριζα αποτελούν ένα ειδικό συμβιωτικό μόρφωμα (ή όργανο) που προκύπτει από τη συνένωση των ριζών ενός φυτού με μύκητες διαφόρων ειδών.
2. Το μυκήλιο είναι το φυτικό μέρος ενός μύκητα, που αποτελείται από μια διακλαδωτή μάζα, με νηματώδη υφή. Αποικίες μυκήτων που αποτελούνται από μυκήλια βρίσκονται στο έδαφος και σε άλλα υποστρώματα. Τα μυκήλια μπορεί να είναι μικροσκοπικά, με την αποικία τους να είναι πολύ μικρή για να διακριθεί, ή ακόμα και μια εκτεταμένη αποικία που μπορεί να ξεπεράσει τα 1000 τετραγωνικά μέτρα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου